In het decembernummer staan columns, nieuwsberichten, besprekingen en interessante artikelen waaronder:
Ritueel repertoire: reëel en relevant
Maakt de tafel klaar, want de Bruidegom komt spoedig!
De liturgisch-muzikale vormgeving van de offeranderitus
door Richard Bot
In de afgelopen vijftig jaar heeft het accent bij de liturgisch-muzikale vernieuwing van het proprium vooral gelegen bij de openingsritus en de dienst van het Woord. Nieuwe Nederlandstalige gezangen die recht doen aan het liturgisch-ritueel van de offerande zijn er weinig gecomponeerd. Daarom heeft de redactie twee toonzettingen laten maken om in die leemte te voorzien. Afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden kan de liturgisch-muzikale vormgeving op diverse wijzen gestalte krijgen, waarbij er ook variatie kan zijn tussen het verloop van het ritueel en de handelingsbegeleidende muziek.
Opnamen van het muziekkatern 2012 zijn hier te beluisteren.
Pastoraal bewogen priester, erudiet en wijs liturgist
Augustinus Hollaardt (1923-2012)
door Anton Vernooij
Verdrietig om het verlies van een dierbare vriend en kameraad, maar ook dankbaar voor de goede mens, die hij was, hebben wij op dinsdag 24 juli, de 63e jaardag van zijn priesterwijding, afscheid genomen van pater Augustinus Hollaardt, dominicaan. Augustinus was een pastoraal bewogen priester, bezorgd om het persoonlijk welzijn van de ander. We hebben die dag ook een erudiet en wijs liturgist ten grave gedragen. Heeft iemand beter dan hij de principes van het liturgisch handelen in hun authentieke historische context geplaatst en de authenticiteit van nieuwe liturgische expressies gewogen?
Theosonie: de troostende en openbarende werking van klank
Theologen over muziek
door Martin Hoondert
‘Music has long been, it continues to be, the unwritten theology of those who lack or reject any formal creed.’ Deze uitspraak van George Steiner prikkelt mij te onderzoeken hoe muziek theologie kan zijn, dat wil zeggen: hoe muziek kan spreken over God?
Monteverdi beter dan Phil Collins?
Interview met Els Dijkerman
door Kees van Mechelen
Per 1 januari 2013 is Els Dijkerman niet meer werkzaam als adviseur muziek bij Kunstfactor, de landelijke organisatie voor ondersteuning van de amateurkunst. Ze zal niet van nabij meemaken hoe Kunstfactor en Cultuurnetwerk Nederland opgaan in een nieuw ‘Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst’. Kees van Mechelen sprak met haar over wat vijf jaar Kunstfactor haar heeft gebracht, over haar passie voor mensen en muziek en over de heilige Gudula.
Beluister hier opnamen van het Gudulaofficie, uitgevoerd tijdens het slotconcert van het Gudula-herdenkingsjaar op 16 november 2012 in de Gudulakerk te Lochem door een ad hoc-schola o.l.v. Els Dijkerman (Eigen live-opnamen Stichting Muziek in de Gudulakerk te Lochem):
Magnificat-antifoonGloriosa Cristi virgo Gudula
‘Eervolle maagd van Christus Gudula, wij komen bijeen ter ere van uw heilige feest en smeken u nederig dat gij voor onze zonden onze voorspraak wil zijn bij de Heer, die u vanwege uw kuisheid en het bewaren van uw maagdelijkheid als minnares heeft uitverkoren.’
AntifoonNocte sub obscura fusa
‘Terwijl de donkere nacht was uitgestort, ging zij naar de Heer met zuivere gebeden, de hemel verlichte haar, terwijl haar Lamp gedoofd was.’ Verzen uit psalm 14 (15)
Antifoon Ecclesias totis venerabatur
‘In al haar gebeden eerde zij ook de kerk, waarin zij met de ogen van haar hart het hemelse ontdekte.’ Verzen uit psalm 23 (24)
Responsorium Ancilla Cristi Gudula
‘De dienares van Christus Gudula, bij wie door de list van de vijand de kaars werd uitgeblazen, werpt zich ter aarde, verricht haar gebeden voor God en smeekt zijn barmhartigheid af met de kracht van heel haar hart.
Vers: Deze gebeden verhoorde God welwillend en zijn teken, door de weer aangestoken lantaarn geeft zijn getrouwe weer moed.’
Beluister hier een fragment van Kyrie 1 uit de Missa Sanctae Gudilae van Charles-Joseph van Helmont.
(Currende o.l.v. Eric van Nevel - 1997)
A Festival of Nine Lessons and Carols
Een Engelse traditie in Nederland
door Hanna Rijken
In de maand december wordt op vele plaatsen in Nederland een Festival of Nine Lessons and Carols georganiseerd. Soms neemt dit de plaats in van de traditionele volkskerstzang. In 2011 verscheen het geheel vernieuwde A Festival of Lessons and Carols met Nederlandse teksten, een uitgave van het Centrum voor de Kerkzang. Mede naar aanleiding van deze uitgave bespreekt Hanna Rijken de oorsprong van het Festival, de herkomst van een aantal carols en ten slotte A Festival of Nine Lessons and Carols in de Nederlandse context.
Kijk hieronder voor de uitvoering van Once in royal David's city door het King's College Choir (24 december 2011).
Kijk hieronder voor twee muziekvoorbeelden, besproken in het artikel.
Hans Leo Hassler
Componist tussen twee religies
door Elisabeth Smulders-Basemans
Vierhonderd jaar geleden stierf Hans Leo Hassler. Hoewel hij een spil was tussen twee periodes, de renaissance en de barok, en bovendien een middelpunt tussen de heersende stijlen in Duitsland en in Italië, is hij niet bijzonder bekend meer. Wie was deze centrale figuur, en wat voor kerkmuziek verscheen er van zijn hand?
De dubbelkorige Missa Sine nomine kunt u in een uitstekende uitgave hier vinden. De vierstemmige Missa super Dixit Maria op Hasslers eigen motet voor Maria Boodschap kunt u hier vinden.
Korte biografie van Hassler
Hans Leo Hassler (1564-1612) is een van de drie zoons van Isaac Hassler, organist en stadsmusicus in Neurenberg. Van zijn vader krijgt Hans Leo zijn eerste muzikale scholing. Als eerste belangrijke Duitse componist besteedt Hassler een deel van zijn studietijd in Venetië bij Andrea Gabrieli. Hans Leo raakt bevriend met Andrea’s neef en andere leerling, Giovanni Gabrieli.
Vanaf 1586, terug in Duitsland, bekleedt Hassler de positie van Kamerorganist in dienst van Octavian Fugger, van het beroemde bankiersgeslacht Fugger in Augsburg. Zijn reputatie als organist, en ook als orgelinspecteur en kenner van orgelbouw groeit. Hij ontwerpt daarnaast speelklokken, ‘Flötenuhren’.
Na de dood van Octavian in 1600 blijft Hassler korte tijd in Augsburg als muzikaal leider van de stadspijpers. Daarna neemt hij deze functie aan in Neurenberg, waar hij ook stadskapelmeester wordt en organist aan de Frauenkirche. Hij mag in 1604 met pensioen, trouwt en trekt zich terug in Ulm. Keizer Rudolph verheft hem en zijn broers in de adelstand, en verleent Hans Leo daarnaast de eretitel van Hofdienaar en Kamerorganist van het keizerlijke hof in Praag. Daarbij vallen hem allerlei taken ten deel, zoals het uitzoeken van nieuwe orgels in de stadskerken en fondsenwerving. Daarnaast is hij een soort geldschieter, die geld leent aan hooggeplaatste personen en bepaald zonder scrupules te werk gaat.
Na vier jaar in Ulm verhuist Hassler naar Dresden waar hij de functie van kamerorganist, later kapelmeester op zich neemt, bij Keurvorst Christiaan II van Saksen. Hij overlijdt in 1612 aan tuberculose.
Anton Vernooij vond in zijn rijke fonotheek de volgende opnamen van vocale Hasslercomposities – geschreven voor binnen én buiten de kerk:
1. Jungfrau, dein schön gestalt – Berliner Motettenchor o.l.v. Günther Arndt (ca 1960)
2. Ach Lieb, her ist mein Herze – Madrigaalkoor van het Conservatorium “Ciprian Porumbescu” o.l.v. Marin Constantin. (ca 1960)
3. Angelus ad pastores ait - Kathedrale Koor en Koorschool St. Bavo Haarlem o.l.v. Jan Valkestijn. (ca 1980)
4. Gloria uit Missa Sine Nomine – Die Sangeren Onser Liever Vrouwen van de Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch o.l.v. rector cantus Jeroen Felix (2005)