Beschrijving van het technisch onderhoud aan het Vermeulen-orgel te Abcoude
- Gegevens
Het meubel is in- en uitwendig gereinigd. Bij de kas is het hang- en sluitwerk nagezien.
In plaats van de smalle loopplank aan de achterzijde van het orgel is door de orgelmaker een mooie brede stemvloer geleverd die in eigen beheer, op vakkundige wijze is geplaatst, bovendien is er aan de rechterzijde een vaste trap gekomen. Dit vergemakkelijkt aanzienlijk de toegang tot het orgel voor de organist die nu veel comfortabeler dan voorheen de Trompet kan stemmen.
Bij de windvoorziening is het rolgordijn nagezien en waar nodig gereviseerd. Het verteerde en verkruimelde schuim aan de binnenzijde van de motorkist was tevoren al in eigen beheer verwijderd. De motorkist is inwendig opnieuw bekleed met isolatiemateriaal dat niet kan verkruimelen.
Hoewel het aanvankelijk ’t plan was om de gecombineerde windlade voor Groot Orgel en Positief ter plaatse te herstellen, is deze toch door de orgelmaker uit het orgel verwijderd (zonder meerkosten voor de opdrachtgever). Zo konden de werkzaamheden op efficiëntere wijze in het atelier plaatsvinden. De ventielen zijn uitgenomen en de geoxideerde geleidingsstiften in de ventielkasten zijn van de oxidatie en aanslag ontdaan. De ventielen zijn van het aanwezige leer ontdaan en opnieuw met dubbelleer bekleed.
De pijproosters, stempels en hangers zijn gedemonteerd, schoongemaakt en waar nodig hersteld. De pijpstokken zijn gedemonteerd zodat de gang van de slepen en de aanslagen in de windladen gecontroleerd konden worden. Bovendien is de conditie van de dichtingsringen gecontroleerd. Bij het opnieuw monteren van de pijpstokken is zowel de winddichtheid als de gangbaarheid van de slepen gecontroleerd.
Het cancellenraam was aan de onderzijde alleen met leer bekleed. De levensduur van het leer is sinds enkele decennia korter dan voorheen ten gevolge van het milieuvriendelijkere looiproces dat is toegepast. Het aanwezige leer werd vervangen door een laag stevig papier waarop nieuw leer is gelijmd. Dit voorkomt spanningen op het leer.
Alle pulpeten zijn in het atelier vervangen.
Na de werkzaamheden in het atelier is de windlade weer getransporteerd naar de kerk en in het orgel teruggeplaatst. Daarna zijn toets- en registermechaniek weer aangesloten.
Bij diverse toetsen is de overmatige zijdelingse speling, die zich vooral in het meest gebruikte middengebied voordeed, weggenomen. Tevens zijn de dempende toetskussens van de klavieren opgewerkt en waar nodig vervangen.
Bij het pedaalklavier is de stevige toetsdruk vanwege te strak afgestelde voorveren gereduceerd, zodat dit nu prettig speelt. Niet te licht, maar ook niet meer te zwaar.
Bij de toetsmechaniek zijn de aspunten gesmeerd. Deze is verder opnieuw afgeregeld. Daarbij zijn de leren moeren die voor het afstellen van de toetsmechaniek vernieuwd, zodat deze niet, of in elk geval minder snel kunnen verlopen.
Ook de koppelmechaniek is nagezien en opnieuw afgeregeld. Ook hier zijn, waar nodig, de moeren vervangen
De manuaalkoppel is zodanig afgeregeld dat de 'knikken' van Manuaal I en Manuaal II nu net iets na elkaar komen; dat resulteert in een lichtere speelaard bij gekoppelde klavieren omdat de toets na de eerste 'knik' ook door de tweede heen schiet.
Al het pijpwerk is uit het orgel genomen. De pijpen zijn professioneel gereinigd en ontdaan van stof en vuil. Eventuele vervormingen zoals beschadigde stemranden en deukjes zijn uitgewreven. De baarden zijn opnieuw gericht en eventuele beschadigde pijpvoeten zijn hersteld. De pakkingen in de hoeden van de (roer)gedekten waren al eens vernieuwd. Niettemin zakte een aantal hoeden voor de aanvang van dit groot onderhoud nog altijd spontaan. De pakkingen zijn nagezien en, voor zover nodig, vervangen, dan wel aangevuld.
Bij de houten pijpen zijn zowel de afdichting als de gangbaarheid van de stoppen gecontroleerd en zo nodig verbeterd.
De pijpen van de Trompet zijn gedemonteerd: De onderdelen zijn schoongemaakt waarbij de bovenzijde van de kelen is gepolijst. De tongen zijn ontdaan van aanslag en de gangbaarheid van de stemkrukken is gecontroleerd en waar nodig verbeterd. Het pijpwerk ziet er weer prima uit.
Als 'toefje op de taart' zijn tegen meerkosten boven het bestek uit ook de frontpijpen gepolijst. En dat geeft het orgel een aanzicht als nieuw.
Bij zijn voorafgaande onderzoek constateerde de orgelmaker dat beide gedekte 8'-registers van de manualen (Bourdon en Holpijp) dezelfde mensuur hadden. Beide waren ook voorzien van ‘roeren’ (kleine buisjes bovenop de hoeden). De klank van beide was dan ook nagenoeg hetzelfde. Hoewel hij aanvankelijk had voorgesteld om bij één van deze beide stemmen twee à drie pijpen tussen te voegen, bleek dit door de beperkte ruimte op de windlade niet mogelijk. Uiteindelijk is het gewenste onderscheid in klank verkregen door bij de Bourdon van het Hoofdwerk de roeren in de metalen pijpen af te sluiten door het aanbrengen van een lederen rozetje in de hoed en, waar nodig, een geringe verhoging van de opsnede aan te brengen. Dat bleek goed te werken. Er is nu een duidelijk onderscheid tussen beide 8'-registers waarvan de een gedekt en de andere een roergedekt is.
"Muziek moet zowel verstaanbaar zijn voor professionals als voor het volk.” Jacques Berthier (1923-1994) – sleutelfiguur in het oeuvre van Taizé -
- Gegevens
Geluidsvoorbeelden bij het gelijknamige artikel in het Gregoriusblad september 2023 door Richard Bot.
Luister naar de improvisatie over het Alleluia, Caro mea voor Sacramentsdag. [i] https://www.youtube.com/watch?v=K7bfNOGvuT8&list=PLeFIyXVO5hEv9umOUyyuaYmlan38z1zFT&index=1
- Daarnaast componeerde hij veel stukken voor Fluit of Hobo en orgel voor liturgisch gebruik, luister naar zijn variaties over Victimae paschali laudes, https://www.youtube.com/watch?v=KXs2e4cGre4 en over het Stabat mater (Liturgical Meditations, 14 stukken voor Fluit en orgel, GIA Publications, Inc. Chicago1987 https://www.youtube.com/watch?v=IIcxDmuzouE
- Dans la cathédrale d’Auxerre, origineel voor trompet en orgel (1960) is een reminiscentie aan zijn jeugdherinneringen, Een betoverend groot en plechtig klankfresco geschreven op de akoestiek en nagalm van een gotische kathedraal. [ii] Het stuk besluit met een door Berthier zelf bedachte koraalmelodie. Luister naar de integrale opname. [iii]https://www.youtube.com/watch?v=jn9cjltAzT0
- De vijf Intermèdes liturgiques (oorspronkelijke titel Danses processionelles) uit 1967 zijn de meest moderne, originele, eigenzinnige orgelstukken van Berthier. [iv] Hier is de invloed van Messiaen en Tournemiere waar te nemen. De titels hebben betrekking op dansvormen, geïnspireerd door zijn jeugdervaringen met folklore? Deze titels zijn helaas in de gedrukte versie vervangen door tempoaanduidingen. Hier horen we werken die de atonaliteit als uitgangspunt hebben:
- Carolus (I) een spannend verhaal, zie fragment https://www.laflutedepan.com/largepdf/ , https://www.img-music.com/links/jpg/al27864_0002088113_001.jpg en https://www.chantonseneglise.fr/chant/21159/intermedes-liturgiques-i-baculus
- Carole (II) een virtuoos duet, de klanken zijn als stekende, brandende zonnestralen, zie voor een fragment https://www.chantonseneglise.fr/artiste/76/jacques-berthier
- Conductus (III) begint mystiek als een diepe echo uit de onderwereld, gevolgd door een fluitachtige melodie die als vraagteken daarboven zweeft, zie voor een fragment https://www.chantonseneglise.fr/chant/21161/intermedes-liturgiques-iii-conductus
- Virelai (IV) is net zoals Carole een duet dat lijkt op een groteske ironische dans, zie voor een fragment https://www.chantonseneglise.fr/album/686/jacques-berthier-oeuvres-pour-orgue
- Tripudium (V) is een elegant virtuoos trio, zie voor een fragment https://www.chantonseneglise.fr/album/686/jacques-berthier-oeuvres-pour-orgue
- Twee dansvormen, Carole en Conductus, komen nogmaals terug in Trois danses ecclésiastiques (1999) zijn meest expressieve orgelwerk. [v] Zie de geluidsfragmenten https://www.chantonseneglise.fr/album/686/jacques-berthier-oeuvres-pour-orgue
Van alle orgelstukken van Berthier is Conductus een van de meest poëtische stukken. In het laatste deel, Pilota, een geweldige toccata, een verklanking van de vurige tongen van pinksteren, verwerkt Berthier de melodie van de sequens Veni Sancte Spiritus.
Berthier schreef ook uitgebreidere liturgische muziek. Fais paraitre ton jour is het eerste werk voor een omvangrijk koor, gemeenschap en instrumenten geschreven voor een congres in 1977, zie https://www.youtube.com/watch?v=aGlhYbxsDzc
Noten:
[i] Zie bij YouTube in de marge alle links naar de overige 49 stukken. Duidelijk te horen is de invloed van Tournemire zie nr. 2 Il reviendra en Langlais (zie nr 3. Variation V) te horen.
[ii] La Sinfonie d’Orphee, Saint-Julien-Maumon 2018. De opname is een bewerking voor orgel-solo.
[iii] Op de website van dit nummer van het Gregoriusblad zijn meer muziekvoorbeelden van dit stuk te zien.
[iv] Edit Musicales Bornemann/Alphonse Leduc, Paris 1967
[v] Kevin Mayhew, Sulfolk 1999