Als musicoloog is dr. Rens Tienstra al jaren bezig met het gregoriaans, de oudste muziek van Europese bodem. In de afgelopen zomer heeft hij de ontdekking van zijn leven gedaan. In een ‘onbeduidend boekje’ heeft hij het complete officie van Sint-Jeroen aangetroffen. Het bevat alle gezangen van de getijden en de mis voor de feestdag van Sint-Jeroen van Noordwijk.
Sint-Jeroen, die we niet moeten verwarren met de zeer bekende Hieronymus die de bijbel vertaalde in het Latijn, is een heilige uit de 9e eeuw afkomstig uit Ierland die werkzaam was in Noordwijk. Daarmee heeft Noordwijk dus een eigen heilige. Van Sint-Jeroen is o.a. bekend dat hij van adel was. De geschiedenis vertelt verder dat hij is onthoofd. Echter de wonderdoende schedel van de martelaar is sinds de Reformatie verdwenen. Jeroens andere overblijfselen rusten in de R.K. Sint-Jeroenskerk in Noordwijk.
Geïnteresseerd in Jeroen begon Rens Tienstra jaren geleden zijn zoektocht en vond hij o.a. in de oude Sint-Bavo van Haarlem aanwijzingen voor muziek voor Jeroen. Ook uit een kostersboekje uit 1489 uit de abdij van Egmond bleken aanwijzingen, welke gezangen er gezongen werden op het feest van Sint-Jeroen. In het Catharijneconvent in Utrecht vond hij andere sporen en daadwerkelijke muziek, die door hem gereconstrueerd werd. Dat was de aanleiding om vanaf dat punt ook vespers voor Jeroen te zingen op 17 augustus, het feest van Sint-Jeroen (dit jaar al weer voor het elfde jaar op rij). Maar het complete ‘Jeroensofficie’ (een collectie gezangen voor een feestdag) leek verloren.
Voor zijn promotie aan de Folkwang Hochschule in Essen (D) op het Nederlandse gregoriaans vervolgde Tienstra zijn onderzoek. Hij kwam daarbij terecht op het Cantuale van het voormalige Leidse klooster Lopsen. De summiere beschrijvende tekst van het boek was: twee schunnige liedjes en Hollandse gedichtjes. Bij nader onderzoek door Tienstra bleek het boek echter unieke teksten te bevatten over Jeroens leven en daarnaast 38 stuks gezangen. Tienstra heeft ze bestudeerd en geïdentificeerd als een compleet officie voor Sint-Jeroen. Het bleken gelukkig ook kwalitatief goede gregoriaanse gezangen te zijn. Het cantuale bevat de gezangen voor Sint-Jeroens feestdag incl. vermelding van de misgezangen en diens unieke sequentia. Uit Nederland zijn er weinig officies bekend waarvan de compositie met zekerheid aan de regio toegeschreven kan worden.
Tienstra vermoedt dat de muziek in de abdij van Egmond – de oudste abdij in de omgeving – is gecomponeerd en later is overgeschreven door een monnik uit het voormalige klooster Lopsen in Leiden. In Lopsen werden als kostwinning zangboeken gekopieerd, o.a. voor de Leidse Pieterskerk en de abdij van Rijnsburg. In een brief uit 1429 gaf de toenmalige bisschop van Utrecht Zweder van Culemborg toestemming om het dagelijkse officie in het klooster Lopsen te zingen. Diezelfde bisschop riep een maand later Noordwijk uit tot bedevaartsoord. Dat kan geen toeval zijn.
In zijn onderzoek heeft Tienstra meerdere kenmerken aangewezen die als kader kunnen dienen voor een datering, te weten stilistische, inhoudelijke en contextuele kenmerken. Eén van die zaken is het ontbreken van enige accentuering van Jeroens adeldom: een element dat vanaf ca. 1250 voor zowel Jeroen als Adelbert sterk werd benadrukt om het tanende pelgrimsbezoek naar Egmond te doen keren. Andere zaken zijn het ontbreken van enige vermelding van de onthoofding en de wonderdoende schedel (dat wijst op ontstaan vóór 1300). Verder zijn er stilistische kenmerken in de muziek die het geheel vóór de vijftiende eeuw plaatsen.
Boek "Lof en luister – Het middeleeuwse officie voor de heilige Jeroen van Noordwijk"
Tienstra heeft een boek over zijn vondst geschreven, inclusief kritische teksteditie, vertalingen, afbeeldingen van het manuscript en 90 pagina’s muziek in hedendaags notenschrift met het complete officie. Het geheel wordt voorafgegaan door een duiding en contextbeschrijving.
Op 10 november heeft Rens Tienstra een lezing gegeven over het ontdekte Sint-Jeroensofficie in de Oude Jeroenskerk in Noordwijk. De huidige abt van de abdij van Egmond kreeg daar het eerste exemplaar van de publicatie aangeboden. Natuurlijk zijn ook de officiegezangen van Sint-Jeroen gezongen. Het officie kan in het vervolg weer klinken, op Sint-Jeroensdag in Noordwijk, wellicht in Egmond en ook in de Leidse Hooglandse kerk en de Amsterdamse Oude Kerk, waar naar het schijnt Sint-Jeroen ook werd bezongen.
Het boek is te bestellen bij: https://www.kokboekencentrum.nl/boek/lof-en-luister/.