Het maartnummer 2020 van het Gregoriusblad is verschenen.
We geven u heel graag een overzicht van wat u in deze eerste editie van wéér een nieuwe jaargang kunt lezen. Deze pagina wordt de komende weken nog van meer interessante informatie voorzien, belangrijk voor wie actief is op het terrein van liturgie en muziek. Neem dus geregeld een kijkje hier! Te hóren is er ook van alles!
Rust en reflectie
Erik Heijerman nam voor zijn column in deze GB-editie de Radio 4 Hart & Ziel Lijst als uitgangspunt. Hij signaleert daarin een voorkeur voor muziek met een toegankelijk idioom. Vernieuwende 20e eeuwse componisten als Schönberg, Strawinsky en Messiaen zijn elk slechts met één stuk vertegenwoordigd in deze lijst van 300 werken. Daarnaast toont de lijst opvallend meer belangstelling voor componisten die gerangschikt kunnen worden kunnen onder het kopje “Nieuwe spirituele muziek”: Pärt, Lauridsen, Taverner. Muziek die ook in de liturgie een plaats zou kunnen hebben. Heijerman geeft er voorbeelden van, vraagt zich af waarom mensen deze muziek als spiritueel ervaren en hoe het idioom van deze componisten is veranderd – in de richting van rust en reflectie.
Beluister als voorbeelden
*The Lamb van John Taverner
*De profundis van Arvo Pärt
Het ongezegde gezegde
Kerk, muziek, vertolker: een noodzakelijke dialoog
door Richard Bot
In deze nieuwe jaargang van het Gregoriusblad worden vier hoofdartikelen gewijd aan de muzikale consequenties van bepaalde bewegingen, dynamieken of omwentelingen in kerk en liturgie. In dit eerste artikel staat de vraag centraal: wat zijn de muzikale consequenties van de visie op liturgische muziek sinds de drie internationale conferenties over liturgische muziek in Rome? Welke dynamiek of beweging wil men ‘vanuit Rome’ op gang brengen? Voordat deze vraag beantwoord wordt staat Richard Bot stil bij de thematiek van de derde conferentie die in 2019 plaatsvond.
Hij parafraseert daarbij o.a. de toespraak van Paus Franciscus tijdens die conferentie. Citaat: De uitvoerder brengt het onuitspreekbare tot uiting door het gebruik van woorden en materialen die ideeën overstijgen; als zodanig draagt de uitvoerder bij aan de sacramentaliteit van de liturgie. De componist, de vertolker en de luisteraar hebben allemaal dezelfde wens: te begrijpen hoe schoonheid het ons mogelijk maakt Gods grootheid te ervaren. Nu, misschien meer dan ooit, hebben mannen en vrouwen hieraan behoefte. Die realiteit vertolken is volgens Franciscus essentieel voor de hedendaagse wereld. In de beeldende woorden van kardinaal Ravasi (president van de Pauselijke Raad voor de Cultuur): het is onze taak om het ‘ongezegde gezegde’ te vertolken.
Beluister ter illustratie (klik op de titels)
*In Joseph Haydns oratorium Die Schöpfung naar de ‘vertaling in muziek’ van de voorstelling van de chaos (Die Vorstellung des Chaos, deel 1, nr 1, maat 1-59), en hoe daarna (op ca 8 minuten van het begin) in nr. 2 de stem van God tot klinken komt, met daarna de ff inzet van het orkest.
*In de opera Mozes en Aäron van Arnold Schönberg, vanaf maat 71 en volgende, klinkt
de stem van God in een spreekkoor: “Dies Volk ist auserwählt, vor allen Völkern […] Ich will euch
dorthin fuehren […] und allen Völkern ein Vorbild werdet. Schönberg weet geen toonzetting voor de onvoorstelbaarheid van Gods.
'Mensen zijn vaak verrast als ze me bezig zien'
Interview met Hester Westra
door Kees van Mechelen
Ze zijn er nog: jonge vakmusici die zich willen inzetten voor een verantwoorde muzikale verzorging van de liturgie. Hester Westra is er zo een. Na een prima muzikale basis van zo'n tien jaar Rodens Meisjeskoor ging ze naar het conservatorium, aanvankelijk voor zang, maar koordirectie bleek haar 'ding'. Ze deed in mei 2019 op een bijzondere manier haar bachelor koordirectie in de Hilversumse St. Vituskerk, waar ze ook het koor Voce Laetare leidt. Daarnaast dirigeert ze sinds voorjaar 2019 in Abcoude het kamerkoor Collegium Vocale Consonant, een concertkoor. Een goede muzikale verzorging van de liturgie geeft haar overigens niet minder uitdaging. Met zangers en zangeressen uit Hilversum en omgeving richtte ze kort geleden het regiokoor Voce Musica op. De bedoeling is dat ze daarmee in verschillende parochies dienstbaar kunnen zijn aan de liturgie. Ze vind het mooi als ze mensen muzikaal verder kan brengen en tevens door goede muziek een bijdrage kan leveren aan hun geloofsbeleving.
Verder treedt Hester op als zangsoliste.
Beluister hieronder I saw the Lord van John Stainer, dat ze uitvoerde op haar bachelorexamen met een ad hoc-ensemble bestaande uit zangers van Studentenkoor Amsterdam.
Een opname gemaakt door haar vader Jack Westra, muziekdocent en opnametechnicus.
Het lijflied van Hester Westra
Wat is jouw/uw lijflied? We stellen de vraag aan wie te gast is in ons GB-interview.
Voor Hester Westra was de keuze moeilijk. 'Mogen het er ook meer zijn?' Hester is van protestantse (en muzikale!) komaf. Al sinds groep 6 van de christelijke basisschool gaat gezang 1 uit het Liedboek voor de Kerken van 1973 met haar mee:
God heeft het eerste woord
hij heeft in den beginne
het licht doen overwinnen,
Hij spreekt nog altijd voort.
God heeft het eerste woord.
Voor wij ter wereld kwamen
riep Hij ons reeds bij name,
zijn roep wordt nog gehoord.
God heeft het laatste woord.
Wat Hij van oudsher zeide
wordt aan het eind der tijden
in heel zijn rijk gehoord.
God staat aan het begin
en Hij komt aan het einde.
Zijn woord is van het zijnde
Oorsprong en doel en zin.
(Nieuwe Liedboek 513; Gezangen voor Liturgie 446 –
tekst: Jan Wit – muziek: Gerard Kremer)
'Het eerste lied dat je tegenkwam als je het liedboek opensloeg! Ik geloof in het bestaan van God. Hoe dan? Dat ben ik nog aan het ontdekken.'
Een ander lijflied is 'Blijf mij nabij' (GvL 581). 'Overbekend, maar een prachtige tekst, een mooie melodie. Als je die mooi harmoniseert, dan maakt dat indruk op mij. Het doet mij denken aan de dodenherdenking op 4 mei in ons dorp Leek. Het werd gespeeld door de plaatselijke harmonie, waarin mijn moeder euphonium speelde. Wij stonden daar met fakkels bij. Dat vergeet ik nooit meer. Verder kan in mijn dagelijkse praktijk een lied mij zomaar dierbaar worden. Zoals psalm 23, Want mijn herder is de Heer, die we recent bij een uitvaart zongen. Ik ben op mijn leeftijd niet erg bezig met de dood, maar deze tekst en muziek (Gelineau, GvL 23 III) ademt zo'n rust en vrede. Als zó de dood kan zijn... Maar laat mij nog lang leven!'
Lees meer over de keuze van Hester Westra in het maartnummer 2020 van het Gregoriusblad!
Beluister hier
*God heeft het eerste woord
*Psalm 23 – Want mijn herder is de Heer
Twentse cantorij olv Chris Fictoor (Archief KRO-RKK – Blasiuskerk Beckum 10-05-1988)
Meditatieve muziek als gids voor liturgische muziek?
Door Anthony Zielhorst
In dit artikel wordt de gedachte die Erik Heijerman poneert in zijn column, nader uitgewerkt, mede op basis van Zielhorsts eigen ervaringen: de nieuwe pianomuziek, zoals de muziek van Arvo Pärt (foto links) en de liederen uit Taizé. Kan de populariteit van dit meditatieve repertoire, mede door een nieuw begrijpen van de term participatio actuosa (actieve deelname van alle gelovigen aan de liturgie) iets betekenen voor het liturgisch componeren anno 2020? Een van die eigen ervaringen had Zielhorst op de Open monumentendag 2019, waarop hij zich ook nu weer 'onderdompelde' in de jaarlijkse Pianowandeling te Culemborg. In Theater De Blauwe Schuur, opgericht door de te vroeg overleden acteur en theaterdocent Ton van Kempen, hoorde hij componist en pianist Douwe Eisenga (foto rechts) spelen. Hij speelde For Mattia, een eigentijds tekstloos Requiem, dat op de luisteraars grote indruk maakte, mede omdat de aanwezigheid van de kort tevoren overleden Ton van Kempen in de ruimte nog voelbaar was. Cyclische muziek, zoals we die ook aan treffen bij bijvoorbeeld Steven Reich, Simeon ten Holt (Canto Ostinato), Arvo Pärt (Veni Creator, in 'Tintinnabuli-stijl') en de 'matra's' van Taizé. Anthony Zielhorst analyseert enige van deze voorbeelden om er achter te komen waarom dit idioom mensen in deze hectische tijd blijkbaar zeer aanspreekt.
Beluister
*For Mattia – Douwe Eisenga
*Veni Creator – Arvo Pärt
Via de Facebookpagina van Eisenga ontstond een levendige discussie over dit onderwerp.
Naar aanleiding daarvan stellen wij hier graag de integrale versie van dit GB-artikel beschikbaar. Klik hier om deze te lezen.
De religieuze composities van Gabriel Fauré (1845-1924)
door Bert Stolwijk
Het is dit jaar 175 jaar geleden dat Gabriel Fauré geboren werd. Hoewel zijn kerkmuzikaal oeuvre slechts een klein onderdeel vormt van zijn totale werk, is er genoeg reden om dat repertoire dit jaar eens extra onder de aandacht te brengen. Zijn leraren waren Louis Niedermeyer (compositie, gregoriaans en piano), Clément Loret (orgel) en Camille Saint-Saëns, die hem aanzette om te gaan componeren. Zijn eerste grote (en religieuze) compositie (1863) was Super Flumina Babylonis. Bij zijn afstuderen op 20-jarige leeftijd won Fauré de hoofdprijs in een compositiewedstrijd met zijn bekende en geliefde koorwerk Cantique de Jean Racine (1865), evenals zijn Requiem (1888) bekend en geliefd bij veel koren. Fauré was als kerkmusicus werkzaam in Rennes, Clignancourt en in de St. Sulpice in Parijs, waar Widor organist was. In die tijd componeerde hij onder meer Tu es Petrus.
Als goed uitvoerbaar liturgisch motet van grote schoonheid vestigt Stolwijk ook de aandacht op Ecce fidelis servus.
Verbonden en zegenend
Liedbespreking door Martin Hoondert
Wie oude jaargangen van het Gregoriusblad erop naslaat, komt geregeld liedbesprekingen tegen. Tot ongeveer het jaar 2005 werden tekst en muziek van vertrouwde en nieuwe gezangen geanalyseerd en besproken. De redactie van het Gregoriusblad pakt deze traditie weer op. In deze aflevering bespreekt Martin Hoondert het lied ‘Verbonden en zegenend’ dat in maart 2017 werd gepubliceerd in de Muziekbijlage van ons blad.
Een tekst van Kris Gelaude op muziek gezet door Jos Bielen, beide werkzaam in Vlaanderen.
Nu wacht een wereld vol vragen.
Luister met aandacht en kijk met je hart.
Liefde alleen vindt een antwoord
dat kan verzachten wat kil is en hard.
Refrein
Dat wij op iedere plek steeds met minzaamheid komen,
dat wij verbonden en zegenend gaan.
Sta op en leef onbevangen.
God maakt je vrij en Hij geeft je zijn kracht.
Mensen bezield en bewogen
worden een teken, een licht in de nacht.
Ga dan met woorden van vrede,
reik ze grootmoedig aan wie je ontmoet.
Laat ze verbinden niet breken.
Dat ze tot troost zijn, die hoop wekt en moed.
Beluister de opname van het lied, speciaal gemaakt voor het Gregoriusblad, door Cappella Pro Cantibus o.l.v. Rens Tienstra (opname Kees van Mechelen – 2019)
Klik hier voor meer recente opnamen van nieuwe composities uit de Muziekbijlagen van het Gregoriusblad. De Muziekbijlagen zijn, evenals de edities van het Gregoriusblad, ook los bestelbaar.