Het juninummer van het Gregoriusblad is verschenen. Uiteraard daarin vanuit de redactie enige ervaringen met liturgie en muziek in tijden van corona.
Daarnaast ook andere interessante onderwerpen, artikelen en besprekingen, waarvan hieronder een overzicht. Dat alles weer rijk voorzien van beeld en geluid. En natuurlijk krijgt u pas echt een goed beeld als u het Gregoriusblad zelf aanschaft, of een abonnement neemt!
De liefde voor het orgel
'Met de dood van mijn vader, en die van vele plaatsgenoten die al eerder op de begraafplaats te ruste waren gelegd, kwam een einde aan een generatie waarvoor een geloofstraditie nog levende realiteit
was en Bijbelse teksten en liederen existentiële betekenis hadden.' Aldus Erik Heijerman in zijn column in het juninummer 2020. Zijn liefde voor het orgel en het bespelen ervan heeft Erik van geen vreemde, al werd die verbondenheid eigenlijk nooit uitgesproken tussen vader en zoon. Vele uren bracht Erik met vader door, als hij oefende op maandagavond voor de komende dienst. Hoe nuttig is orgelspelen? Het was en is in elk geval een bron van geluk! Lees de column van Erik Heijerman in het Gregoriusblad!
‘Een kerk die er toe doet…’
Muzikale consequenties van een vernieuwingsbeweging
door Martin Hoondert
De veranderingen in kerk en theologie van de jaren 1960 leidden tot een nieuw liturgisch
repertoire. De gezangen van componist Bernard Huijbers zijn hiervan een goed voorbeeld. Kunnen we een dergelijke vernieuwing van het liturgisch-muzikaal repertoire ook verwachten onder invloed van de Rebuilt-beweging? Martin Hoondert, o.a. universitair hoofddocent Muziek, Religie en Ritueel aan de Universiteit van Tilburg schetst een beeld van deze liturgische vernieuwingsbeweging, die ontstaan is in de Church of Nativity, een flink in de versukkeling geraakte parochie in Timonium, Maryland, USA. Michael White en Tom Corcoran, beiden werkzaam in de Church of Nativity, hebben een boek geschreven over hoe zij hun parochie nieuw leven hebben ingeblazen. Ook een Candese priester, James Mallon schreef een boek over zijn ervaringen met liturgische vernieuwing. Het is in het Nederlands vertaald en kreeg de titel 'Als god renoveert'. Hoondert reflecteert vanuit deze ervaringen op nieuwe mogelijkheden voor liturgie en muziek hier in Nederland. Lees verder in het juninummer van het Gregoriusblad. Hoondert nodigt tevens uit een discussie op gang te brengen over dit dit onderwerp. Hoe denkt u bijvoorbeeld over de muzikale voorbeelden hieronder als het gaat over liturgie en muziek in de toekomst? Wilt u reageren, stuur dan een mail naar m.j.m.hoondert@ tilburguniversity.edu of doe mee aan de discussie over de inhoud van dit artikel op de Facebookpagina van het Gregoriusblad.
Luistervoorbeelden bij dit artikel:
Psalm 19 - 'Niksers, leeghoofden'
vert: Vijftig Psalmen - muziek: Bernarard Huijbers
en
Lord, I need you - Matt Maher/Audrey Assad (klik op de titel)
Naar een nieuwe uitvoeringspraktijk van het Gregoriaans?
Door Anthony Zielhorst
Op 26 september 2018 promoveerde Leo Lousberg aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift Microtones according to Augustine1. Dit proefschrift is de schriftelijke neerslag van het musicologisch onderzoek dat Lousberg uitvoerde naar Neumen, Semiotiek en Retoriek in Romano-Frankische gezangen. Promotor was prof. Albert Clement, in goede samenspraak met copromotoren prof. Stefan Klöckner en dr. Marcel Zijlstra. Al decennia lang is er veel onderzoek gedaan naar de consequenties die de interpretatie van authentieke gregoriaanse handschriften heeft voor de hedendaagse uitvoering. Lousberg betrad bij zijn onderzoek onontgonnen terrein: De betekenis van tekens in de handschriften waar tot nu toe niet of nauwelijks aandacht aan is besteed, en die weer nieuw licht werpen op waar het om gaat bij het gregoriaans: de tekst zoveel mogelijk zeggingskracht geven. Helaas zijn er nog geen klinkende voorbeelden van deze nieuwe inzichten.
Lousberg bestudeerde voor zijn onderzoek onder meer het 12e eeuwse Utrechts antifonarium, een belangrijke bron van microtonale melodieën. Het Gregoriaans Koor Utrecht o.l.v. Anthony Zielhorst zong daaruit in 2018 tijdens een concert onder het motto 'Muziek voor Martinus'.
Onder meer het responsorium Si quis huius gemma:
Het lijflied van.....
Al vele jaren interviewt Kees van Mechelen musici die werkzaam zijn in rooms-katholieke parochies of gemeenten. Voor deze interviews reist hij het hele land door en steeds komt hij terug met een mooi portret van een geëngageerd musicus (m/v). Sinds enige tijd stelt Kees aan elke geïnterviewde dezelfde laatste vraag: “Wat is jouw lijflied?” In deze aflevering van het Gregoriusblad stelde de redactie deze vraag aan Kees zelf, en twee leden van de redactie, Martin Hoondert en Erik Heijerman, voegen er hun lijflied aan toe.
Het lijflied van Kees van Mechelen:
“Het water zal stenen breken”
Wanneer alles van binnen pijn doet
en je alleen, tegenover je eigen beeld,
ziet dat het vervormd is door onbekende spiegels.
Wanneer de dingen voor je schaduw wijken,
wanneer je woord dat van een ander lijkt
en je hartslag uit je lichaam vlucht.
Wanneer je handen ver van je zijn
en je de afdruk van je voeten niet herkent,
wanneer je niets meer waarneemt dan dode buitenkanten -
Ga dan als de zalm tegen de stroom in
met alle razernij van je woede.
Wanhoop niet, – het water zal stenen breken.
(Tekst: Michele Najlis - muziek: Tom Löwenthal
uitgave: Nieuw Liedfonds Dominicuskerk Amsterdam
O.a. Bundel Zangen van Zoeken en Zien - Kok Utrecht)
Ik zong dit lied geregeld in vieringen van de Oecumenische geloofsgemeenschap Het Brandpunt in Amersfoort-Noord, waar ik jarenlang
de Oecumenische Cantorij Het Brandpunt dirigeerde en waar je kon rekenen op een ‘instemmen met velen’. En het ontroerde me keer op keer. Het leven van ieder mens kent momenten van wanhoop. Dat het heel wat moeite kost om uit een dal te komen. Dat je tegen de stroom in moet, zoals de zalm. Met al je woede en verdriet. Houd dan toch maar vol; het water blijft geduldig stromen totdat ook de hardste steen zich gewonnen moet geven.'
Beluister hier het lied:
Het lijflied van Martin Hoondert
'Ik heb er meer, maar ik kies voor 'Delf mijn gezicht op'
Delf mijn gezicht op, maak mij mooi.
Wie mij ontmaskert, zal mij vinden.
Ik heb gezichten, meer dan twee,
ogen die tasten in den blinde,
harten aan angst voor angst ten prooi.
Wie wordt ontmaskerd, wordt gevonden,
en zal zichzelf opnieuw verstaan,
en leven, bloot en onomwonden,
aan niets en niemand meer ten prooi.
Tekst: Huub Oosterhuis
Oorspronkelijke muziek: Bernard Huijbers (Gezangen voor Liturgie, nr. 426) |
Opnieuw op muziek gezet door Albert Arens (partituur Met eigen ogen)
Ik hoorde dit lied voor het eerst op een korenfestival in Nijmegen. Het werd gezongen in de versie van Albert Arens. Onder leiding van de componist zelf werd dit lied krachtig ten uitvoer gebracht. Jaren later mocht ik het zelf dirigeren bij mijn koor Katharsis. Voor mij gaat dit lied over ‘gezien worden’. In de complexiteit van het leven raak ik soms mezelf kwijt. Ik heb zoveel gezichten: vader, echtgenoot, mantelzorger, dirigent, docent, onderzoeker, manager, schrijver. Zoveel gezichten en daarmee ook: zoveel verwachtingen. Ben ik al die rollen, val ik daarmee samen en is dat het dan? Het is een onmogelijke vraag, en ik ben niet de enige die ‘m stelt.'
Beluister hier het lied in een uitvoering van het jongerenkoor Faith uit Oude Wetering
Het lijflied van Erik Heijerman
'Als gereformeerde jongen groeide ik in de jaren ’70 op in de Achterhoek, waar mijn vader organist was en ik door een wiskundeleraar/kerkmusicus in aanraking kwam met de vernieuwingsbeweging in de protestantse kerkmuziek. In 1973 reisde ik (ik was 17!) enthousiast af naar Goes, waar het Liedboek voor de Kerken in gebruik werd genomen, volgde cursussen kerkmuziek, studeerde orgel bij Bert Matter, en schreef voor mijn eindexamen Nederlands een scriptie over het ‘Landvolk’, de dichters die een zo grote bijdrage aan het Liedboek hadden geleverd. Onder hen Ad den Besten, met wie ik later ook persoonlijk contact zou krijgen. Onderstaand lied van hem behoort tot mijn lievelingsliederen. En hoe actueel weer in deze tijd vol verwarring.'
Gij die alle sterren houdt in uw hand gevangen,
Here God, hoe duizendvoud wekt Gij ons verlangen!
Ach, ons hart is verward, leer het op uw lichte hoge rijk zich richten.
Want de lichten die wij zelf aan de hemel stelden,
glinsterend in het zwart gewelf, sterren, ongetelde, -
al hun glans dooft nochtans, dan is heel ons leven door de nacht omgeven.
God, is dan wat U verliet uit uw hand gevallen?
Mist Gij onze wereld niet bij uw duizendtallen?
Blijf niet ver, doe één ster in de nacht ons gloren, of wij zijn verloren!
Christus, stille vaste ster, o Gij licht der lichten,
waarnaar wij van her en der onze schreden richten, -
geef ons moed; ’t is ons goed U te zien, getrouwe, uw hoog rijk te aanschouwen.
Tekst: Ad den Besten (Loflied voor tegenstem, 1965)
Muziek: Dresden 1694, ‘Straf mich nicht in deinem Zorn’
Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk, 2013, nr. 919
Beluister hier het lied.
Lees meer over deze lijfliederen in het juninummer 2020 van het Gregoriusblad!
In de rubriek Besprekingen onder meer:
'Maria en Marieverering
- Mariacantieken van Louis-Marie de Montfort'
boek en cd
Deze uitgave van het Provincialaat Monfortanen wordt besproken door Richard Bot. Louis-Marie Grignion de Montfort (1673-1716), stichter van de orde der Montfortanen, schreef 164 cantieken, waarvan 28 over Maria en Mariaverering. Hij schreef zijn cantieken voor parochieretraites en bedevaarten. In deze cantieken geeft hij zijn persoonlijke visie op wat het inhoudt om met Maria voor ogen je te richten op God en Jezus, jezelf opnieuw te richten op de deugden die Jezus en Maria in hun leven hebben ontplooid. Montfort probeert in zijn taalgebruik dichtbij eenvoudige mensen te staan uit de stedelijke achterstandswijken en het verpauperde platteland in West Frankrijk. Montfortaan Wiel Logister belicht in zijn boek Maria en Mariaverering uitvoerig de spiritualiteit van De Montfort, zoals die o.a. in zijn cantieken naar voren komt.
Een aantal van de Maria-cantieken werd vertaald door Andries Govaart en op muziek gezet door Frans Bullens.
Ze werden opgenomen op cd door een dubbelkwartet o.l.v. Arjan van Baest, begeleid door de componist en enige instrumentalisten.
Boek en CD zijn verkrijgbaar bij het Provincialaat Montfortanen. Zie website.
Beluister van de cd: Kom mij te hulp - cantiek 164
Het orgel van de St. Lambertuskerk te Neeritter
door Remy Syrier
'In de St. Lambertuskerk te Neeritter, gelegen zo’n twintig kilometer ten westen van Roermond, bevindt zich als een bijzonderheid een mooi historisch orgel. Orgels van vóór 1900 komen immers in Midden- en Noord-Limburg zeer spaarzaam voor. Blijft het aantal historische orgels ten noorden van Sittard beperkt tot slechts achttien, ten zuiden ervan tellen wij er meer dan zestig.' Aldus Remy Syrier, onder meer hoofdvakdocent klavecimbel aan het Brabants Conservatorium te Tilburg en orgeladviseur van de Katholieke Klokken-en Orgelraad. Het orgel werd in 1863 gebouwd door de Maastrichtse orgelmakers Pereboom en Leijser, werd in 1967 gerestaureerd en uitgebreid door de firma Gebroeders Vermeulen en onderging in 2001 onderhoud door Flentrop. In 2016 verrichtte de firma Verschueren broodnodig herstel.
Huidige dispositie:
Grand Orgue II (C – g3)
Bourdon 16´
Montre 8´
Bourdon 8´
Viole de Gambe 8´
Prestant 4´
Flûte 4´
Doublette 2´
Fourniture III
Cornet V
Trompette 8´ B/D
Clairon 4’
Positif I (C – g3)
Bourdon 8´
Salicional 8´
Prestant 4´
Flûte 4´
Doublette 2´
Cornet III
Trompette 8´ B/D
Pedaal (C-c1) aangehangen aan Grand Orgue
Klavierkoppel
Tremulant
Speciaal voor deze editie van het Gregoriusblad speelt
Remy Syrier op dit orgel
Corrente Italiana en Tiento de Falsas de Primo Tono
van Juan Cabanilles (1644-1712)
en
Magnificat - Duo - Trio - Basse et Dessus de Trompette -
Recit de Trompette separée ou de Cromorne - Dialogue
van Jean François Dandrieu (1684-1740)
Audio Player
(opname Kees van Mechelen, mei 2020)
Hymnologie – 16e en laatste deel door dr. Arie Eikelboom
door Anton Vernooij
Halverwege 2019 werd in Den Haag het zestiende en afsluitende deel van het magnum opus Hymnologie – Een geschiedenis van de strofische zang in de westerse christelijke kerk van dr. Arie Eikelboom (* 1948) gepresenteerd. Het eerste deel verscheen in 2011. Eikelboom is naast andere werkzaamheden op hymnologisch vlak van 1975 tot 2013 cantor-organist in de Maranathakerk te Den Haag geweest. Hij was er de opvolger van Adriaan C. Schuurman (1904-1998). Antoon Vernooij, emeritus hoogleraar Liturgische Muziek, bespreekt het werk van Eijkelboom. Hij signaleert gebreken, maar heeft ook veel lof voor dit omvangrijke werk, dat volgens hem voorziet in een leemte wat betreft de kennis van het Vaderlandse kerklied.
Twee liederen van Hanneke van der Grinten
door Willien van Wieringen en Bert Stolwijk
De redactie heeft in deze jaargang van het Gregoriusblad de rubriek Liedbesprekingen weer opgepakt, nadat deze sinds 2005 uit het
Gregoriusblad was verdwenen. In deze aflevering komen twee liederen van Hanneke van der Grinten aan bod. Ze schreef zowel tekst als muziek. De liederen verschenen in de GB-Muziekbijlagen van respectievelijk september 2017 en maart 2018:
Kom in ons midden
Kom in ons midden, God onze Vader,
Deel onze vreugde en onze pijn
Toon ons uw liefde, schenk ons genade,
Sterk ons wanneer wij hier samen zijn.
Wij willen leven in de verhalen
die over Jezus geschreven staan
Wil ons verlichten als wij verdwalen
Leer ons de juiste weg te gaan
Geest ons gegeven, Geest die doet leven
Gij die de bron van liefde zijt
Kom in ons wonen, open ons hart
Opdat elk van ons ook dat vuur verspreidt
Keer je om - Naar psalm 34
Keer je om,
keer je af van het kwaad,
keer je om
Doe het goede,
mijd het kwade
zoek de vrede
In het juninummer 2020 van het Gregoriusblad de bespreekt Willien van Wieringen, neerlandica, bijbelwetenschapper en voorzitter van Code-Music de tekst en GB-redacteur en kerkmusicus Bert Stolwijk de muziek van deze liederen. Er zijn nog geen opnamen van de liederen voorhanden. Kooropnamen zijn is deze corona-tijd niet zomaar te realiseren. Er wordt gezocht naar mogelijkheden!
Alle afleveringen van het Gregoriusblad en de bijbehorende Muziekbijlagen bij het maart- en septembernummer zijn ook los te bestellen. Klik hier om naar de website te gaan.
Lees integraal GB-artikel "Meditatieve muziek als gids"
In het maartnummer 2020 van het Gregoriusblad reflecteerde Anthony Zielhorst over het belang van meditatieve muziek als gids voor liturgische muziek. Hij vergeleek daarin onder meer de muziek van Douwe Eisenga met die van Arvo Pärt. Via de Facebookpagina van Eisenga ontstond een levendige discussie over dit onderwerp.
Naar aanleiding daarvan stellen wij hier graag de integrale versie van dit GB-artikel beschikbaar. Klik hier om deze te lezen.
Beluister
*For Mattia – Douwe Eisenga
*Veni Creator – Arvo Pärt