Het septembernummer 2016 van het Gregoriusblad is verschenen.
Hieronder een greep uit de onderwerpen die aan de orde komen.
Voorzien van klinkende voorbeelden!
Huijbers in Amerika
In zijn column beschrijft hoofdredacteur Martin Hoondert de fascinatie van de Amerikaanse kerkmusicus Tony Barr voor het werk van Bernard Huijbers. Hij vertaalde al de nodige Oosterhuis-Huijbersliederen in het Engels en probeert ze zo ingang te doen vinden in de kerkmuziekpraktijk van de VS. Barr heeft zich de compositorische aanpak van Huijbers eigen gemaakt, was ook tot Huijbers' dood in 2003 bevriend met hem en bezocht hem in Frankrijk om te werken aan het vertaalproject. Barr was onlangs in Nederland in het kader van een op te zetten documentatiecentrum rond de teksten van Huub Oosterhuis op muziek van Bernard Huijbers en zijn 'navolgers'. Het enthousiasme van Barr bracht de hoofdredacteur ertoe om het liturgische repertoire van Huijbers opnieuw op waarde te schatten.
Composities van Tony Barr, op Nederlandse tekst worden ook in ons land gezongen.
Beluister en bekijk hier Barr's compositie "Kom Schepper Geest" , op tekst van Sieds Prins
Armoede heeft ook zo zijn voordelen!
door Hein Vrijdag
Een serie hoofdartikelen in deze jaargang van het Gregoriusblad is gewijd aan liturgie in een veranderende context. Koren vergrijzen en 'brokkelen af', constateert Vrijdag – en hij is niet de enige. Dat hoeft nog niet te betekenen dat er in de liturgie niet meer gezongen worden. Koren staan ook nog al eens een levendige liturgie in de weg omdat ze zich vooral willen laten horen in plaats van dienstbaar te zijn aan de viering en de samenzang. Hein Vrijdag beschrijft de praktijk in zijn parochie (Millingen a/d Rijn). Daar werkt men met cantores. Een organist is er alleen op feestdagen. Het vergt ‘maatwerk’. Zoals een aangepaste keuze van het repertoire; medegelovigen in de kerk als cantor enthousiast en liturgisch bewust maken door méér te doen dan een melodie in te studeren – door er bv. op te wijzen waarom juist déze melodie boven díe woorden staat. Zo wordt doordacht en bevlogen van de nood een deugd gemaakt, kan toch verantwoord de liturgie worden gevierd en wordt er zelfs meerstemmig gezongen.
‘Music and love is all you need’ - interview met Caralita Vincenten
door Kees van Mechelen
Ze praat niet graag over zichzelf, zegt Caralita Vincenten, kerkmusica te Utrecht. ‘Werken en niet zeuren’ was het devies in het gezin waar ze opgroeide. Haar vader werkte op een agrarisch bedrijf in de Noordoostpolder, haar jeugd bracht ze door in Dronten. Geen breed aanbod in muzieklessen daar, wel een accordeonvereniging. Dat instrument bespeelt ze nog steeds, maar ze groeide uit tot een veelzijdig musica, met een warm hart voor de kerkmuziek. Ze geeft zang- en pianolessen, leidt en begeleidt koren in de Utrechtse Pauluskerk (onderdeel van de St. Martinusparochie), componeert ook sinds een paar jaar. Behalve de liturgie is er de concertpraktijk: ze zingt in twee koren die op hoog niveau musiceren, begeleidt die ook als dat van pas komt. En vervangt met redelijk gemak dirigenten. ‘Music and love is all you need’ is een canon waarvoor ze tekst en muziek schreef ten behoeve van een muziekdag, maar is tevens een levensmotto van Caralita.
Beluister hier haar compositie De Profundis door het Utrechts Vocaal Ensemble
Jeugdkoren in Noord-Brabant
door Harrie Muskens
Geen toekomstperspectief meer voor de kerkmuziek? Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst – maar dan moet daar wel werk van gemaakt worden. Een serie artikelen in deze jaargang van het Gregoriusblad laat zien hoe dat hier en daar gebeurt, d.m.v. portretjes van kinderkoren - hun dirigenten, hun repertoire, hun werkwijze. Harrie Muskens richt de schijnwerper op Kinderkoor Zi-Zo, dat opereert in de wijk Zorgvlied te Tilburg-west. Het koor bestaat uit twee leeftijdsgroepen, 15 kinderen in de leeftijd van basisschool groep 3 en 4, en 15 uit de groepen 5 t/m 8. Het koor – dat deskundig geleid en begeleid wordt - zingt in de liturgie en ontplooit daarnaast diverse andere activiteiten. Verder beschrijft Harrie Muskens de activiteiten van de Stichting koorplein Noord-Brabant, die de aandacht nadrukkelijk richt op kinder-, jeugd- en jongerenkoren. Wie de jeugd heeft….
Kerkmuziek op de piano – een nieuwe studierichting in Utrecht
door Jan Marten de Vries
Voor de ene kerkmusicus een gruwel – voor de ander een onmisbaar element in de liturgie: De piano als begeleidings- en soloinstrument. Er is in ruime mate liturgisch materiaal voor begeleiding met piano geschreven is de afgelopen decennia, door componisten als Huijbers, Löwenthal en Oomen. Dat conservatoria tot voor kort alleen opleidingen hadden tot koordirigent/cantor en organist vond Jan Marten de Vries, pianist van huis uit, dan ook een ernstige omissie. Hij entameerde de start van een tweejarige opleiding ‘Kerkmuziek op de piano’ te Utrecht en studeerde onlangs als eerste af… Een bijzondere situatie! De Vries beschrijft hoe zijn eindexamen vorm kreeg en geeft onder meer aan wat begeleiding op piano met een tekst, een lied doet.
De Missa ter Dankzegging van Hendrik Andriessen
door Anton Vernooij
In 2017 viert kerkmuzikaal Nederland de 125e geboortedag van Hendrik Andriessen (1892-1981), die in zijn tijd in Nederland de belangrijkste schepper van liturgische muziek op Latijnse tekst was. Dit jaar is hij 35 jaar geleden gestorven. Zijn laatste grote bijdrage aan de gezongen liturgie was de Missa ter Dankzegging uit 1972, een serie losse als proprium bedoelde gezangen op Nederlandstalige psalmteksten. Is zijn poging hiermee een brug te slaan tussen de Latijnse ars antiqua en de Nederlandse ars nova van de toenmalige kerkmuziek-in-overgang geslaagd? Markeert zijn Missa een keerpunt in de Nederlandse kerkmuziek? Vernooij tracht hier antwoord op te geven en maakt daarbij gebruik van correspondentie die hij op het spoor kwam, rond het tot stand komen van deze compositie.
Beluister hier delen uit de Missa ter Dankzegging - de eerste radiouitvoering tijdens een een eucharistieviering in de Sacramentskerk te Breda op 1 mei 1973 door het Sacramentskoor o.l.v. Walter Cantrijn en organist Anton van Kalmthout:
Intredezang Brengt dank aan God (ps 118), Zang om Ontferming Gij zult ons allen lonen (ps 19), en Tussenzang Wie god in ere houdt (ps 25)
Zang ter inleiding van de communie Lam gods en Zang tot besluit van de viering Ik dank mijn God
Besprekingen
Bert Stolwijk beluisterde Gij bergt de bron des levens - de nieuwe CD van de trappistenabdij Maria Toevlucht te Zundert. Voor deze recente cd werd muziek – vocaal en instrumentaal – bijeengebracht rond dood en verrijzenis. Voor een deel zijn dat vertrouwde eenstemmige psalmodieën en hymnen, zoals die in Nederlandse kloosters gezongen worden. Daaronder ook composities van Herman Strategier – vele jaren vaste bezoeker van de Abdij. Daarnaast worden psalmen ook meerstemmig gereciteerd, in eigen zettingen van de Abdij, die drie professionele musici rijk is. Centraal op de cd staat de compositie van broeder Kris Oelbrandt ‘De zeven laatste woorden van Jezus aan het kruis’. Korte driestemmige vocale composities, afgewisseld door meditaties voor altviool, uitgevoerd door Jenny Spannoghe.
Beluister hier van deze CD het eerste van de zeven kruiswoorden: Pater, dimitte met altvioolmeditatie:
Verder onder meer in deze rubriek: Het verschijnen van deel elf in de serie Hymnologie van Arie Eikelboom, en deel 31 in de serie Jaarboek voor liturgie-onderzoek door Louis van Tongeren.
Fantastisch Bosch Festival
door Gerard van Osch
Een terugblik op het zesde Nederlands Gregoriaans Festival (NGF). Dit keer niet in het vertrouwde Ravenstein, maar in hartje Den Bosch. De viering van 500 jaar Jheronimus Bosch was een prachtig uitgangspunt voor dit Festival, dat “Fantastisch” als motto kreeg. Een andere opzet, een goed gelukte en soms zonder meer adembenemende fraaie combinatie van ‘oud en nieuw’ – dat alles maakte voor Gerard van Osch dit NGF onvergetelijk.
Het koororgel in de Sint Catharinakathedraal te Utrecht
door Wouter van Belle
Toen hij in 1985 aantrad als organist van de Utrechtse kathedraal trof Wouter van Belle het ‘grote’ Maarschalkerweerdorgel aan in erbarmelijke staat. Na tien jaar aandringen werd de restauratie eindelijk ter hand genomen en werd een ‘herboren’ instrument in 1996 in gebruik genomen. Voor gebruik tijdens de restauratie werd voor weinig een koororgel aangekocht, dat afkomstig was van het fratershuis in Tilburg. Het instrument bleek echter niet zonder veel kosten te gebruiken en het lot van de organisten was gedurende die tijd een ‘electronium’.. Ook later bleek restauratie van dit orgel te kostbaar. Alsof toeval niet bestaat, kwam men via google op het spoor van een Engels koororgel uit 1852 van bouwer Daniel Gray te London-Soutwark. Een twee-manuaals orgel in romantische stijl met een 16' Bourdon in het Pedaal en zwelkast. Het koororgel is thans gerestaureerd en laat zich in volle glorie horen in het rijke muziekleven van de Utrechtse kathedraal.
Beluister hier Invention nr. 26 van Herman Strategier, door Wouter van Belle gespeeld op het koororgel:
Dispositie David Gray-orgel 1852
(Restauratie: 1989 F.R. Feenstra – Grootegast)
Great (C-g’’’)
Open Diapason 8ft
Stop Diapason 8ft
Open Flute 4ft
Mixture II
Swell (C-g’’’)
Lieblich gedact 8ft
Principal 4 ft
Oboe 8ft
Pedal (C-e’)
Bourdon 16ft
Great to Pedals
Swell to Great
Muziekbijlage september 2016
Met de Muziekbijlage beoogt de redactie van het Gregoriusblad composities aan te bieden die bijdragen aan een gezongen liturgie. Soms ligt het accent op koorzang, maar idealiter hebben koor en volk elk hun eigen aandeel. Slagen we in onze opzet, binnen de liturgisch-muzikale grenzen die ons gesteld zijn? Beproef de aangeboden composities maar en laat ons weten hoe ze in uw praktijk functioneren. Aldus Martin Hoondert, hoofdredacteur van het Gregoriusblad.
In de september 2016-bijlage treft u het volgende aan:
*Componist Wouter van Belle, onder meer werkzaam als organist in de Utrechtse kathedraal, componeerde een Nederlandstalige versie van het Vidi aquam: ‘Ik heb water zien stromen’. Deze compositie voor de besprenkelingsrite in de paastijd werd gedurende alle zondagen van Pasen 2015 beproefd in een parochie in het bisdom Utrecht. De muziek bleek uitnodigend en de kerkgangers zongen het ‘Alleluia’ graag mee.
Op verzoek van de redactie van het Gregoriusblad en als aanvulling op ‘Ik heb water zien stromen’ componeerde Wouter van Belle ook een Nederlandse versie van het Asperges me: ‘Heer, besprenkel mij met hyssop. Het vers wordt hetzij door de cantor, hetzij door het koor gezongen.
*In de Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem worden de antwoordpsalmen in de vertaling van Ad Bronkhorst o.p. vaak op een chant uit de Anglicaanse traditie gezongen. In deze Muziekbijlage bieden we twee van deze chantzettingen aan: twee antwoordpsalmen die u in de komende maanden kunt zingen, elk met twee refreinen op muziek van Fons Ziekman en Bert Stolwijk:
-‘Hoe blij was ik…’ – psalm 122
-'De Heer is barmhartig - psalm 103
Hier vindt u de orgelzettingen van de refreinen bij psalm 122 en 103 (klik op de psalmnummers)
*Aart de Kort, onder meer organist in de H.H. Laurentius en Elisabeth Kathedraal te Rotterdam, componeerde twee versies van psalm 146 – 'Heer, kom om ons te redden'. In chantstijl en in 'lichtere' stijl. De componist licht zijn aanpak en het gebruik van de psalm in de liturgie uitgebreid toe.
*Bij uitgeverij Donemus, gespecialiseerd in hedendaagse muziek, zijn talrijke kerkmuzikale schatten te vinden die de moeite van het zingen waard zijn. Uit de bundel Cantus Vesperalis van Jos van Amelsvoort (1910-2003) bieden wij u één compositie aan: 'O Salutaris Hostia'. De gehele bundel is in te zien via de website van Donemus en daar ook te bestellen. Wij danken Donemus voor de toestemming om O Salutaris Hostia in de Muziekbijlage te mogen publiceren. De tekst van O Salutaris Hostia is afkomstig uit een van de eucharistische hymnen van Thomas van Aquino (14e eeuw).
*Met ingang van advent 2016 (jaar A) wordt in de rooms-katholieke liturgie in Nederland en Vlaanderen een nieuwe vertaling van het 'Onzevader' gebruikt. Zowel de Vlaamse ICLZ als de Nederlandse NRL hebben voorzien in toonzettingen van deze nieuwe vertaling. Nieuwe toonzettingen van het Onzevader zijn te vinden via de websites van de twee genoemde organisaties. Om het gebruik van deze toonzettingen te bevorderen biedt de redactie van het Gregoriusblad er hier twee aan: Eén in liedstijl van de Vlaamse componist Peter Pieters en één op de Mozarabische oratietoon 4.
*In deze september-aflevering van het Gregoriusblad (2016) vindt u een interview met kerkmusica Caralita Vincenten. Van haar publiceren we een 'Ave Maria' voor tweestemmig vrouwenkoor: geen moeilijke compositie, maar wel uitdagend en met goede aandacht voor de tekstexpressie.