Het juninummer 2017 is verschenen. Hieronder een samenvatting van artikelen en besprekingen in deze editie, voorzien van beeld én geluid. En natuurlijk: ook voor deze editie is het de moeite waard het Gregoriusblad aan te schaffen en te lezen! Of u te abonneren, als dat nog niet het geval is....
Column Martin Hoondert: Psalm
Het Nederlands Kamerkoor viert haar 80-jarig jubileum in september a.s. met een psalmenproject. In 12 concerten worden alle 150 psalmen gezongen in diverse zettingen. Hoofdredacteur Martin Hoondert vindt dat opvallend – die keuze voor die 3000 jaar oude liederen die nog steeds actueel blijken te zijn. Bij zijn eigen liturgiekoor krijgt hij de handen in het algemeen niet op elkaar voor psalmen: onbegrijpelijke taal en beelden, uit een andere tijd? Bij nader inzien blijkt toch dat in de psalmen 'het leven voorbij komt'. Op muziek gezet, gezongen, hebben ze ons nog méér te zeggen; leren ze ons iets van een werkelijkheid die voorbij ons denken en spreken ligt.
Deltaplan liturgische muziek: Opleiding
door Richard Bot en Marc Schaap
In vier hoofdartikelen wil het Gregoriusblad deze jaargang beschrijven wat van levensbelang is voor de toekomst van muziek in de liturgie. In dit juninummer het tweede artikel in de reeks. Met name sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) vraagt de kerk aandacht voor de liturgisch-muzikale vorming. In Nederland heeft de NSGV al meer dan honderd jaar de liturgisch-muzikale vorming van de uitvoerders van liturgische muziek tot een van haar belangrijkste taken gerekend. In het recente document van de bisschoppen van de Verenigde Staten over muziek en liturgie, Sing to the Lord (2007), wordt de focus van de verantwoordelijkheid voor de liturgisch-muzikale vorming en de inhoud ervan veel breder ingekaderd dan in de Vaticaanse documenten. Iedereen die liturgische muziek beoefent (amateur- en professioneel dirigent/organist, cantor, koorlid of instrumentalist) draagt een liturgisch ambt. De voorbereiding op die taak moet daarom bestaan uit een passende algemene, spirituele, intellectuele en pastorale vorming. De auteurs schetsen voor de Nederlandse situatie tien kerncompetenties, die een (semi)professionele of amateur-kerkmusicus dient te verwerven. De mogelijkheden tot liturgisch-kerkmuzikale vorming zijn in ons land overigens nog maar zeer beperkt. De cursus Kerkmuziek (I, I, III) van het bisdom Rotterdam is een gunstige uitzondering en mag zich in ruime belangstelling verheugen, ook van buiten het bisdom. Marc Schaap en Richard Bot behoren tot de docenten. In het artikel tevens de ervaringen van enige deelnemers aan deze cursus.
De verminking van een Onze Vader..
een ingezonden brief van Anton Vernooij
Het gebeurt niet zo heel vaak: de publicatie van een ingezonden brief in het Gregoriusblad. Anton Vernooij kon zich niet inhouden, toen hij zag hoe de alom bekende 'Fred Keesen'-melodie is aangepast, sinds per Advent 2016 de 'nieuwe' vertaling van het Gebed des Heren door de Vlaams-Nederlandse bisschoppelijke commissie is gepresenteerd. De aanpassingen in de melodie betreffen niet alleen de gewijzigde tekst (zoals 'breng ons niet in beproeving' i.p.v. 'leid ons niet in bekoring'), maar ook het doorvoeren van melodische en ritmische wijzingen boven tekst die niet gewijzigd is. Zoals de verbredingen aan het einde van elke zin; én een consequent andere behandeling van tekstaccenten. Daarmee is volgens Vernooij duidelijk dat de 'aanpasser' deze muzikale formule en haar verhouding met de tekst geheel niet heeft begrepen. Zijn hoop: De praktijk zal sterker blijken dan de leer..
“Het besef dat je bestaat is eigenlijk te veel voor een mens...”
interview met Herman Finkers
In oktober 2016 ging een langgekoesterde wens van Herman Finkers in vervulling. In de Plechelmusbasiliek te Oldenzaal vond de Missa in Mysterium plaats. Een zo perfect mogelijk uitgevoerde Latijnse mis, door hem zelf geregisseerd. Met Kees van Mechelen blikt hij terug op dat gebeuren en denkt hij na over de betekenis van muziek en liturgie in zijn leven – en van het gregoriaans in het bijzonder. Schoonheid en perfectie zijn voor hem wezenlijk om 'het mysterie' te ervaren. Het mysterie dat ons eigen leven is. Het mysterie van Gods aanwezigheid in dat leven. Het Latijn is daarbij eveneens wezenlijk.. 'Dat is nog steeds de taal van de kerk! De volkstaal is daarnaast toegestaan. Zo is het feitelijk. Dat men destijds zo rigoureus voor het Nederlands heeft gekozen: Daar moet wel een erg goede reden voor zijn geweest..' Het is overigens zeker niet zijn bedoeling om de discussie 'Nederlands versus Latijn' aan te wakkeren. Geregeld her en der in het land een Missa in Mysterium: Graag! (Foto boven: Anne van Zantwijk; foto onder: Jan Hordijk)
Oscar van Hemel: Muzikantesk, nuchter, spiritueel
door Anthony Zielhorst
Oscar van Hemel werd 125 jaar geleden te Antwerpen geboren. Studeerde viool aan het Vlaams Conservatorium in zijn geboortestad. Hij was docent viool, piano en harmonie aan de muziekschool te Bergen op Zoom, studeerde in de dertiger jaren compositie bij Willem Pijper en was van 1948-1955 docent aan het Tilburgs Conservatorium. Vanaf 1948 woonde hij in Hilversum, was muziekrecensent voor de Gooi- en Eemlander en de Maasbode en werd vaak gevraagd als jurylid bij koor- en blaasorkestconcoursen. Hoewel zijn composities als niet-verrassend zijn bestempeld – anthony zielhorst vindt dat niet gelden voor van Hemels vocale werken. Daarvan zijn er diverse geschikt voor liturgisch gebruik en in elk geval religieus van aard. Hij bespreekt er enkele van. Klik hier voor meer informatie over en audiofragmenten van Oscar van Hemel. Beluister hier werken van hem:
Concert voor viool en orkest nr 1 (1944)
Kinderkruistocht (1952)
De betekenis van Maarten Luther voor de RK kerkmuziek
door Hans Jansen
De kritiek op de RK-kerk, die Luther uitte in 1517 met zijn 95 stellingen op de kerkdeur te Wittenberg, gold bepaald niet de liturgie en de muziek. Zo behield hij de vaste gezangen van de mis en had hij de muziek hoog van katholieke componisten als Josquin des Prez. Luther zag de kerkmuziek als een gave Gods, met sterke verborgen krachten. Van de liederen die Luther zelf schreef zei de Jezuïet Consenzius ooit, dat die gezangen de RK-kerk meer zielen heeft ontfutseld dan al zijn preken en dogmatische geschriften. Het kerklied werd via Luther tot een samenbindend element ten tijde van de hervorming, maar tevens een blijvende kracht binnen de kerkmuziek, ook binnen de catholica tot op de dag van vandaag. Van daar uit konden de grote muzikale vormen zich verderontwikkelen, zoals het motet en de cantate. Jansen noemt hierbij met name het fenomeen evangeliemotet, waarvan er in Lutherse kringen reeds tussen 1570 en 1630 een groot aantal zijn gecomponeerd en uitgegeven. Sinds de jaren 70 van de vorige eeuw zijn ook Nederlandstalige evangeliemotetten gecomponeerd, bijvoorbeeld door willen Vogel en Arie Eikelboom. Hans Jansen nodigt zijn katholieke vakbroeders en zusters van harte uit om zich ook door dit genre uit de Lutherse traditie te laten inspireren en de eredienst daarmee te verrijken.
Besprekingen
In deze rubriek onder meer:
-Het groot orgel van de St. Janskathedraal. De Nachtwacht van 's-Hertogenbosch. Door Wies van Leeuwen, Frans Sluijter en Marc Bolsius. Boeiend, volgens Richard Bot, maar vindt het boek nog niet de volledige monografie van het beroemde orgel, waar hij op wacht...
-De CD Reger & de variatiekunst. (uitgave: Prestare) Organist van de Oud-Katholieke Gertrudiskathedraal in Utrecht Piet van der Steen markeert hiermee zijn 50-jarig organistenjubileum. Jan Willems is onder de indruk van de wijze waarop Van der Steen dit bepaald niet eenvoudige Reger-repertoire uitvoert op het Maarschalkerweerdorgel van de basiliek OLV Tenhemelopneming te Zwolle. Klik hier voor het besteladres.
Beluister hier van de CD variatie 8 t/m 11 van Variationen und Fuge über ein Originalthema in fis, op. 73 (overgenomen met toestemming van P. v.d. Steen)
-De CD Pro Luce – choral works. Reeds verschenen in 2013. Op één instrumentaal werk na allemaal vocale composities van Evert van Merode en van Arjan van Baest, die op de Cd het Projectkoor Stichting Muziek Nu dirigeert. Van Baest en Van Merode zijn tevens de oprichters van de Stichting Muziek Nu. Het betreft de toonzetting deels bekende Latijnse liturgische teksten als Stabat mater, De profundis; daarnaast enige Duitse en Nederlandse teksten , waaronder enige Kerstliederen. Enkele partituren zijn gratis te downloaden. Klik op de naam van de componist: Evert van Merode of Arjan van Baest.
Luister hier naar enige Cd-tracks, met toestemming van de belanghebbenden geplaatst:
Illumina oculos meos en Ruht wohl - Arjan van Baest
Stel je voor en fragment van Pro luce (instrumentaal) - Evert van Merode
Stel je voor is een gedicht van Miriam van Hee uit haar bundel 'Buitenland' (2007):
Stel je voor dat je langzaam in aarde verandert,
gisteren deed je bijvoorbeeld de ramen niet open
je hoorde de merels niet,
ook niet de wind in de rij populieren,
je ziet niets,
je vroeg je niets af,
je wachtte zelfs niet of de slaap nog zou komen
je herinnerde je al die zonsondergangen
achter de donkere wouden,
adembenemende zonsondergangen
De muziek van Albert de Klerk (1917-1998)
door Anton Vernooij
Op 4 oktober is het honderd jaar geleden dat deze Haarlemse musicus werd geboren.
Organist – en als zodanig een begenadigd improvisator, dirigent, componist en last but not least een aimabel en optimistisch mens, met veel gevoel voor stijl en humor. In september en oktober zal Haarlem bol staan van muzikale activiteiten rond Albert de Klerk en van zijn muzikale en ook létterlijke buurman Hendrik Andriessen. Van Andriessen had de Klerk nooit compositieles, zoals wel wordt beweerd. Wel liet Albert zich inspireren door de stijl van Andriessen (en door César Franck) en waren ze beide organist in de St. Josefkerk te Haarlem met haar fraaie Adema-orgel. Vernooij belicht onder meer de wijze waarop De Klerk de omslag beleefde van componeren op Latijnse teksten naar het toonzetten van Nederlandse teksten in de jaren na Vaticanum II. Het ging hem wellicht beter af dan zijn buurman Andriessen, maar ook De Klerk moest er moeite voor doen om zich te laten inspireren door Nederlandse woorden. ' Ik wilde wel met Nederlands meegaan, maar moest eerst mijn hart er achter kunnen zetten', zei hij ooit in een interview.
Beluister hier enige Nederlandstalige composities van Albert de Klerk. Afkomstig uit het archief van KRO/RKK-radio:
Looft den Heer - Psalm 150
Koor Maria Reginakerk Boxtel o.l.v. M. Dijker (1968)
Over de mensen, over de wereld
Koor Sacramentskerk Breda o.l.v. Walther Cantrijn; orgel Anton van Kalmthout (1971)
Waar wij allen bijeen zijn - beurtang naar ps 104
Studenten Ned. Inst. voor Kerkmuziek o.l.v. R. Wakelkamp;
orgel: B. Bartelink
Compositieopdracht KRO; presentatie tijdens Psalmsymposium Hilversum 1976
Terug naar de koorzolder
Het Pelsorgel in de St. Laurentiuskerk te Alkmaar
door Mark Heerink
Op 9 en 11 september 2016 werd het Pels-orgel in de Alkmaarse Sint-Laurentiuskerk feestelijk in gebruik genomen na een grondige restauratie, waarbij het orgel tevens werd teruggeplaatst naar de oorspronkelijke positie op de koorzolder. De firma Adema uit Hillegom verzorgde de restauratie en de terugplaatsing. Adviseur was Ton van Eck. Het orgel heeft een ware metamorfose ondergaan, constateert Mark Heerink. Het is met de huidige dispositie geschikt voor literatuur uit uiteenlopende stijlperioden. Ook aan de liturgie kan het orgel veel klankkleur bijdragen. Bekijk hier de dispositie van het orgel.
Beluister hieronder Quattro Studi per Organo van Hendrik Andriessen, speciaal voor deze editie op het orgel gespeeld door Una Cintina, de uit Letland afkomstige muzikaal directeur en organiste van de Matthias-Laurentiusparochie. (opname Kees van Mechelen). In het GB-decembernummer 2017 verschijnt een interview met haar.