Het maartnummer 2019 van het Gregoriusblad gaat verschijnen. Hieronder een greep uit de artikelen en besprekingen in deze aflevering.
Laatste
Sinds 2001 was Martin Hoondert hoofdredacteur van het Gregoriusblad. Met het verschijnen van deze maart-editie draagt hij zijn functie nu over. Hij karakteriseert dit moment onder meer als volgt: “Beleid is goed en nodig, maar gaat voorbij en vraagt om voortdurende aanpassing aan het leven zelf, dat altijd sneller gaat dan welke beleidsmaker dan ook kan bijhouden. Voor de liturgische muziek anno 2019 zijn bezieling, haalbaarheid, klank en emotie wellicht belangrijker. De kerkmusicus anno 2019 is een mensen-mens; en weet vooral community en communio als ervaarbare realiteit op te roepen.”
Muziek doet er toe
Waarom liturgische muziek?
Door Martin Hoondert
In de afgelopen jaren heeft het Gregoriusblad geregeld aandacht besteed aan het ‘verbeteren’ van de praktijk van de liturgische muziek. Diverse auteurs hebben vanuit de praktijk gekeken naar criteria voor liturgische muziek, naar de rituele inbedding; beleidsplannen geschetst (‘Deltaplan’) en verkend in welke richting de liturgische muziek zich zou moeten bewegen. In deze jaargang 143 (2019) wordt de fundamentele vraag aan de orde gesteld: ‘Waarom doen we dit?’ Het is tevens de vraag naar het waartoe van het vakmanschap van de kerkmusicus (m/v). De redactie is ervan overtuigd dat muziek in de liturgie ‘er toe doet’, het is onmisbaar voor het christelijk ritueel. In een reeks van vier hoofdartikelen willen we de kerkmusicus laten zien waarom zijn en haar werk van belang is. Daarmee willen we niet alleen de kerkmusicus bemoedigen, maar ook een theologische, antropologische, rituele en Bijbelse basis leggen onder datgene wat we in de voorgaande jaargangen hebben geschreven en gepropageerd. Martin Hoondert bijt het spits af in deze serie met een beschouwing over antropologische en theologische aspecten van liturgische muziek. Zijn vertrekpunten liggen buiten de liturgie: Het zingen van het Wilhelmus op de avond van 4 mei en de Wilhelmus-rap van Claudia de Breij.
De Missa Consolatrix Afflictorum van Tom Lowenthal
Bespreking door Anton Vernooij
Begin oktober 2018 werd in Houten deze nieuwe mis gepresenteerd. Het Houtense koor van jongvolwassenen Cantilene bedacht het idee van de opdracht aan Lowenthal. In samenwerking met de Utrechtse diocesane Sint-Gregoriusvereniging en in frequent overleg tussen leden van het koor en de componist kwam deze mis voor vierstemmig koor, gemeenschap en pianobegeleiding tot stand. De Latijnse titel ('Troosteres van de bedrukten') van dit Nederlandstalige ordinarium zal volgens Vernooij ongetwijfeld te maken hebben met de huidige woon- en werkplaats van Löwenthal: Het Maria-bedevaartsoord Kevelaer. Een behapbare moeilijksgraad voor amateurkoren en hun begeleiders, een traditioneel idioom, toegeschreven naar het 'gewone' dames- en herenkoor, opgewekt van toon. Een mis die in meerdere opzichten voldoet. Aldus Vernooij. Vragen heeft hij ook bij deze liturgische muziek. Zie het maartnummer van het Gregoriusblad...
Van (onderdelen van) deze Missa Consolatrix bestaat nog geen goede opname. Misschien dat die hier binnenkort te beluisteren is!
'Alles moet kloppen in de liturgie'
interview met Ruud Huijbregts
Ruud Huijbregts (1961) is organist, klavecinist, dirigent en docent. Kees van Mechelen sprak met hem. Naast het geven van concerten in binnen- en buitenland zet Huijbregts zich met hart en ziel in voor een goede verzorging van de liturgie. De Sint Catharinakerk – ‘de Cathrien’ – in de binnenstad van Eindhoven is zijn thuisbasis. Nieuwsgierigheid heeft hem in zijn muzikale leven veel gebracht. Als 10-jarige hoorde hij muziek op de radio, kocht platen en partituren die hem op het spoor zetten van nog veel meer moois. Een werk dat hem toen al zeer raakte was het Te Deum van Jean Langlais.
Ook Messiaen is van grote betekenis voor Huijbregts' interesse voor 20e eeuwse (kerk)muziek.
Zoals Et expecto resurrectionem mortuorum – door hem onlangs nog uitgevoerd.
In de Cathrien voelt hij zich als een vis in het water. De parochie hecht grote waarde aan goede muziek in de kerk en heeft daar geld voor over. Er is een divers liturgisch aanbod van gregoriaans tot liturgische muziek in de volkstaal. Etiketjes als conservatief of hedendaags – daar houdt hij niet van. Het is belangrijk dat wat je zingt en speelt en de liturgie past in de ruimte en bij de mensen die daar kerken. Kortom: Alles moet kloppen!
Het lijflied van ….. Ruud Huijbregts
Het lijflied van …. is een nieuwe rubriek in het Gregoriusblad. 'Is er een lied, een muziekwerk dat je zeer dierbaar is, dat je diep geraakt heeft?' We stellen de vraag aan wie te gast is in ons interview. Ruud Huijbregts koos voor de Verwandlungsmusik uit de opera Parsifal van Richard Wagner. De muziek klinkt als het decor voor de ogen van de toeschouwers wisselt van een boslandschap naar het interieur van de graalburcht. Ooit kon Huijbregts Wagner niet verdragen tot iemand hem meenam naar een uitvoering van Parsifal. Dit moment in de eerste acte raakte hem met name. Een metafoor voor het leven dat zomaar kan veranderen. Beluister hier deze Verwandelungsmusik.
Nieuwe liturgisch-muzikale wind houdt aan
door Richard Bot
Op 4 maart 2017 sprak paus Franciscus tijdens het internationale kerkmuziekcongres de wens uit dat onder andere componisten ‘een waardevolle bijdrage leveren aan de vernieuwing, bovenal een kwalitatieve, van de gewijde muziek en de zang.’ Deze aansporing was de aanleiding voor de organisatie van een tweede kerkmuzikaal congres door de Pauselijke raad voor cultuur van 13-15 september 2018 met als onderwerp: Kerk en componisten. Woorden en Klanken. Richard Bot was erbij en doet kort verslag. Tijdens het congres in september werd een brede visie ontvouwd in een soort van drieluik: Muziek en het woord (1), Muziek en het evangelie (2) en Muziek en instrumenten (3). Dat drieluik moet worden gezien in relatie tot de taak van een kerkmuziekcomponist. Er waren sprekers vanuit diverse disciplines, zoals kardinaal Gianfranco Ravasi, componist John Rutter, journalist Claudio Zonta SJ, 'muzikale theologe' Meave Louise Heany (in actie op foto) en de organist van St. Paul's te Londen Simon Johnson.
Omgang met de auteurswet in de RK Kerk
door Marc Schaap
Parochies komen in aanraking met de auteurswet als zij teksten en bladmuziek willen vermenigvuldigen of openbaar maken. Een herkenbaar voorbeeld is het blaadje achter in de kerk dat de aanwezige gelovigen mee mogen nemen naar hun plaats om tijdens de liturgische viering de teksten mee te kunnen lezen en de gezangen mee te zingen. Ook het betrekkelijk nieuwe fenomeen van streaming naar het internet is aan regels gebonden. Ook hier geldt het auteursrecht op het tot klinken brengen van muziek. Bovendien legt de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) ten aanzien van het vertonen van beelden nieuwe en strikte regels op. De auteurswet is complex en leidt mede daarom tot onduidelijkheid en misverstanden. Door de complexiteit weet men niet goed wat wel en niet is toegestaan en komt het voor dat men onbewust in overtreding is. Reden genoeg om uit te leggen wat er nu auteursrechtelijk wel en wat er niet mag in de parochiële liturgie.
In de schaduw van Schütz en Bach
Componist Johann Rosenmuller, vierhonderd jaar geleden geboren
door musicoloog Clemens Romijn
Onder het stof van eeuwen kunnen de grootste talenten bedolven raken, ondanks ooit beroemd en gelauwerd. Zo verging het Johann Rosenmüller (ca. 1619-1694). Tegenwoordig geldt hij naast Buxtehude en Pachelbel als een van de belangrijkste componisten tussen Heinrich Schütz en Johann Sebastian Bach. Maar uitgerekend in de schaduw van die twee grootheden verdween Rosenmüller. Inmiddels heeft hij in de wereld van de oude muziek een zekere bekendheid gekregen. Rosenmüller verving onder meer de 'kwakkelende' cantor van de Thomaskirche in Leipzig, Thomas Michael. In de winter van 1644-45 reisde hij naar Venetie en bracht hij de nieuwste Italiaanse muziek, die zijn eigen muziek sterk zou beinvloeden, mee naar Leipzig. In Venetie werkte hij vanaf 1658 als trombonist aan de San Marco te Venetië (foto) als lid van het ensemble dat tot 1643 door Monteverdi was geleid.
Beluister van Rosenmüller (klik op de titel):
Lamentationes Jeremiae Prophetae
Magnificat
Muziekbijlage Gregoriusblad maart 2019
Ook bij dit maartnummer van GB een Muziekbijlage. Daarin onder meer:
-Love Song van de band Twelfth Night in een arrangement voor jongerenkoor van Wijnand van Klaveren;
-Requiem/Missa Pro Defunctis voor solist(e) en orgel van Hans Leenders. Lees er hier meer over en beluister een integrale opname van dit werk door sopraan Ingrid Nugteren en Hans Leenders aan het orgel.
De Muziekbijlage is ook los te bestellen. Klik hier.